Лексічная парадыгматыка паэтычнага тэксту Ніла Гілевіча

Семантычныя, семантыка-стылістычныя, кантэкстуальныя сінонімы. Часцінамоўная прыналежнасць сінонімаў у паэтычнай мове Гілевіча. Антанімы, рознакаранёвыя лексемы. Дыялектная лексіка як крыніцай узбагачэння агульнаўжывальнай лексікі беларускай мовы.
Краткое сожержание материала:

Размещено на

Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь

Установа адукацыі

“Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны”

Філалагічны факультэт

Кафедра беларускай мовы

Курсавая работа

Лексічная парадыгматыка паэтычнага тэксту Ніла Гілевіча

Гомель 2013

Рэферат

Ключавыя словы: сінонім, антонім, дыялектызм, лексічныя сродкі, лексіка, парадыгматычныя адносіны

Аб'ект даследавання: мова твораў Ніла Гілевіча.

Прадмет даследавання: лексічныя сродкі ў зборніку аўтара

Крыніцы даследавання: зборнікі “Наканаванае”, “Родныя дзеці”, “Вечны матыў”

Метад даследавання: лінгвістычны і апісальны.

Мэта даследавання: прааналізаваць лексіныя сродкі паэтычнага тэксту Ніла Гілевіча

Задачы курсавой работы:

выявіць і прааналізаваць сінонімы ;

выявіць і прааналізаваць антонімы;

выявіць і прааналізаваць запазычаныя словы;

выявіць і прааналізаваць дыялектызмы.

Вывады:

Пранаалізаваўшы вершы Ніла Гілевіча з узятага намі зборніка можна адзначыць, што лексічныя сродкі прадстаўлены яскрава і вобразна. Найбольш вызначальнымі і характэрнымі для паэтычнай мовы твораў аўтара з'яўляюцца разнастайныя сінонімы.



Змест

Уводзіны

1. Паняцце сінаніміі

1.1 Семантычныя сінонімы

1.2 Семантыка-стылістычныя сінонімы

1.3 Кантэкстуальныя сінонімы

1.4 Часцінамоўная прыналежнасць сінонімаў у паэтычнай мове Ніла Гілевіча

2. Паняцце антаніміі

3. Дыялектная лексіка

4. Іншамоўныя словы

Заключэнне

Спіс выкарыстанай літаратуры



Уводзіны

Калі паэт - сапраўдны сын Зямлі-маці, Айчыны, Бацькаўшчыны, яго творчасць убірае ў сябе, што належыць гэтай зямлі. Яе гісторыю, характар, душу, мову. Мудрасць яе высокіх аблокаў і струмлівых ручаёў, прасторных дарог і вузенькіх сцежак, бязмежнага поля і маленькай пылінкі. Усё да драбніц. Толькі кожная драбніца - цэлы сусвет. І мядункавы водар спелых лугоў - як вечнасць, і сумна-тужлівае кукаванне зязюлі ў бары - як вечнасць, і задуменны сінявокі пагляд васілька - як вечнасць…

Край мой беларускі, край!

Дай мне прыгарнуцца, дай!

Да твайго ляснога

Вераснога долу,

Дзе так шчасця многа

Выпала на долю, -

Дай жа прыгарнуцца, дай [1, с. 5].

І гэта, відаць, самае важнае, самае дарагое для мастака, калі яго слова - трывожны імпульс розуму і сэрца - знаходзіць глыбокі шчыры водгук, становіцца часцінкай нейчага ўнутранага жыцця. Калі энергія яго паэтычнай думкі аплочваецца нейчай дабрынёй, надзеяй, радасцю, захапленнем, узлётам душы. І мо найдаражэй для паэта - нейчым болем. Бо ўсё наша будзённае шчаслівае і трагічнае жыццё з яго бясконцымі пошукамі сэнсу аплочана менавіта гэтым - найглыбокім і найкаштоўным чалавечым пачуццём.

Мэтай нашай курсавой работы з'яўляецца даследаванне лексічных сродкаў ў мове твораў Ніла Гілевіча.

Для дасягнення мэты былі пастаўлены наступныя задачы:

выявіць і прааналізаваць сінонімы ;

выявіць і прааналізаваць антонімы;

выявіць і прааналізаваць запазычаныя словы;

выявіць і прааналізаваць дыялектызмы.

Крыніцай даследавання паслужыў зборнік вершаў Ніла Гілевіча “Запаветнае”.

Словы існуюць у мове не ізалявана. Як адзінкі лексічнай сістэмы, яны знаходзяцца ў розных адносінах, якія грунтуюцца або на агульнасці значэння слоў, звязаных адносінамі супрацьпастаўлення (парадыгматычныя), або на такой уласцівасці слоў, як мнагазначнасць, калі словы, спалучаючыся з іншымі словамі, утвараюць сінтагмы і выяўляюць пры гэтым свае розныя значэнні, якія не рэалізуюцца адначасова (сінтагматычныя). Данныя тыпы адносін цесна звязаны паміж сабой: на аснове іх будуюцца другія.

Пры выяўленні парадыгматычных адносін адначасова вызначаюцца і сінтагматычныя магчымасці слова. У гэтым праяўляецца ўзаемаабумоўленасць адносін, у якія ўступаюць словы ў лексічнай сістэме мовы.

1. Паняцце сінаніміі

Паэтычны тэкст - гэта складаная арганізацыя. Асноўную сэнсавую нагрузку ў паэтычным тэксце выконваюць словы. Лексічныя адзінкі сваімі значэннямі складаюць аснову сэнсавай структуры тэксту. Паэтычная магчымасць слова ў мастацкім тэксце вялікая. Да яе адносяцца асацыятыўнасць, сімвалічнасць і метафарычнасць слова. “Слова ў паэтычным тэксце набывае здольнасць выклікаць ва ўсведамленні чытача неназваныя ўяўленні, наладжваць нябачныя сувязі, асацыяцыі. Яно можа вызначыць эмацыянальны тон выказвання, распаўсюджваць свой эмацыянальны зарад на словы, якія знаходзяцца побач і якія набываюць новае, неўласцівае ім у другіх кантэкстах эмацыянальнае гучанне” [4, с. 6].

Доўгі і складаны шлях развіцця гісторыі народа і яго мовы, багацце яго літаратурных традыцый абумоўлівае разнастайнасць складу яго лексікі, асабліва той, што звязана паміж сабой падабенствам і блізкасцю значэнняў.

Існуе вузкае разуменне сінаніміі як уласцівасці слоў, якія поўнасцю супадаюць ў сваім значэнні, і больш “шырокае” яе паняцце. Першае мае вялікую каштоўнасць з пункту гледжання семантычнага перыфразавання выказвання, другое - для асэнсавання таго, як функцыянуюць у тэксце, поўнасцю або часткова, эквівалентныя адзнакі. Пры больш шырокім разуменні сінаніміі ўвага акцэнтуецца на тым, што моўныя адзінкі валодаюць не толькі значным падабенствам, але і вядомай розніцай, якая нейтралізуецца ў тэксце [6, с. 224].

Сінонімы (грэч. synonymus - “аднайменны”) - словы адной часціны мовы, якія з'яўляюцца назвай аднаго паняцця, аб'ядноўваюцца агульным значэннем, але адрозніваюцца адценнямі значэння, эмацыянальна-экспрэсіўнай афарбоўкай, спалучальнасцю з іншымі словамі ці стылістычным выкарыстаннем [6, с. 123]. Пры дапамозе сінонімаў паэт пазбягае лексічных паўтораў, моўнай аднастайнасці, перадае неабходнае сэнсавае адценне, інтанацыю. Наяўнасць у мове слоў, якія звязаны паміж сабой падабенствам і блізкасцю значэнняў, заўсёды цікавіла даследчыкаў-лінгвістаў. Праблемы сінаніміі былі разгледжаны ў працах Г.А. Вінакура, А.Д. Грыгор'евай, А.Р. Грыгаран, А.І. Нечытайла, А.А. Каўруса, М.Я. Цікоцкага, М.М. Кожынай і інш.

Як зазначае М.М. Кожына, маўленчая творчасць, асабліва ў пісьмовай форме, заўсёды звязана з працай над сінонімамі: выбар такога слова, якое найбольш дакладна, выразна, стылістычна ўдала перадае канкрэтную думку. “Пакуты творчасці” - гэта і ёсць “пакуты сінаніміі” [9, с. 117].

Сінонімы робяць мову паэтычных твораў больш разнастайнай, маляўнічай, вобразнай, насычанай. Сінанімія надзвычай шырока прадстаўлена ў паэтычным творах Ніла Гілевіча. Выкарыстанне паэтам сінонімаў накіравана на тое, каб пашырыць і ўзбагаціць сэнс, дапоўніць і ўдакладніць змест твораў, падкрэсліць экспрэсію аўтарскіх пачуццяў з рознымі стылістычнымі адценнямі.

1.1 Семантычныя сінонімы

Сінанімія адлюстроўвае багацце моўных стыляў мовы і разглядаецца як вынік пашырэння элементаў існуючай мовы, а таксама метафарызацыі значэнняў слоў, адрознівае словы ў эмацыянальна-экспрэсіўных адносінах.

Семантычныя сінонімы абазначаюць адно і тое ж паняцце і адрозніваюцца аб'ёмам семантыкі [10, с. 447]. У тэксце яны выконваюць функцыю ўдакладнення і функцыю разгорнутага апісання. Семантычныя сінонімы пашыраюць змест твора дадатковай інфармацыяй, ствараюць агульны непаўторны паэтычны вобраз шляхам актывізацыі розных семантычных прыкмет:

Каб сёння, праз дваццаць гадоў усяго,

Нявольнік і раб на Радзіме [1, с. 29];

А цяпер ёй -

Адно б на сынка наглядзецца…

Жаль, і горыч, і боль [1, с. 23];

Манатонна, жаласна і сумна

Птушка свішча ў гушчары альховым [1, с. 47];

І зманлівы пах даспелых малін,

І водар лугоў не скошаных -

Усё змясцілася ў сэрцы маім [1, с. 18];

І няма ў мяне слоў,

Каб спрачацца-пярэчыць [1, с. 19];

Фотаздымкаў не рабіце -

Ні к чаму і недарэчы:

Хіба можа ў іх адбіцца

Немы крык нечалавечы?

Так запомніце без картак:

Сэрцам, нервамі, вачыма… [1, с. 112];

За кожным тоесным кустом і кусцікам,

На ўвесь прасцяг без межаў і граніц [1, с. 127];

Моц у ім жыве нечуваная -

Моц і сіла самой зямлі [1, с. 137];

Поле маё шырокае

Не арана, не пахана [1, с. 176];

Каржакаваты і калматабровы,

Ён мне здаецца магам-чарадзеем [1, с. 115].

1.2 Семантыка-стылістычныя сінонімы

Семантыка-стылістычныя сінонімы - гэта словы, якія адрозніваюцца аб...