Иследование агульнаславянскія каранёў і асобных персанажаў беларускай міфалогіі: Перуна, Ярыла, Велеса, Зюзі, Баламуценя, Зазовки. Паходжанне неба, зямлі і падземнага міру. Духі лясоў, палёў, агародаў, вады, балот, Сонца, зорак, дрэў, жывёл, раслін.
Краткое сожержание материала:

Размещено на

Министерство образования Республики Беларусь

Учреждение образования "Международный государственный экологический университет имени А. Д. Сахарова"

Факультет мониторинга окружающей среды

Кафедра экологического мониторинга, менеджмента и аудита

Рэферат

Беларуская міфалогія

студенткі 3-га курса

Глушчанка Дар'і Дзмітрыеўны

Мінск 2011



Змест

• персанаж беларускі агульнаславянскі міфалогія
• Уводзіны
• 1. Паходжанне і склад міру
• 2. Верхні мір
• 2.1 Неба
• 2.2 Багі неба
• 3. Ніжні мір
• 3.1 Багі падземнага міру
• 3.2 Наўе
• 4. Сярэдні мір
• 4.1 Зямля
• 4.2 Зямныя багі
• 5. Чалавек
• 5.1 Волаты
• 5.2 Асілкі
• 6. Сядзібныя духі
• 6.1 Багі і духі палёў і агародаў
• 6.2 Багі і духі лесу
• 6.3 Багі і духі балот
• 6.4 Багі і духі вады
• Заключэнне



Уводзіны

Міфалогія ляжыць у аснове ўсіх нацыянальных культур. Калі працэс развіцця якога-небудзь народа пачаўся гістарычна нядаўна і ў яго няма сваёй старажытнай міфалогіі, ён стварае сучасную. Міфы спрыяюць яднанню грамадства, удзельнічаюць у фармаванні менталітэту народа праз захаванне вызначаных стэрэатыпаў мыслення і паводзін. Міфалогія - не проста казкі або фантастычныя паданні, гэта - абагульнены досвед жыццядзейнасці продкаў, які адлюстраваны і захоўваецца праз сістэму выяў.

У навуковых і папулярных выданнях, асабліва расійскіх, асобныя персанажы беларускіх міфаў падаюцца як агульнаславянскія, не адзначаецца іх прыналежнасць да беларускай культуры.

Так, беларуская міфалогія захоўвае некаторыя агульнаславянскія карані і асобныя персанажы, такія, як Пярун, Ярыла, Вялес. Але міфы беларусаў значна багацей за міфалогію нашых суседзяў-славян - рускіх, украінцаў, палякаў. У нас больш персанажаў; шмат такіх, якіх наогул няма ў міфалогіях названых народаў: Зюзя, Баламуцень, Зазоўка... Аб гэтым яшчэ ў XIX стагоддзі казалі беларускія навукоўцы З.Даленга-Хадакоўскі і А.Кіркор, якія правялі параўнальны аналіз беларускай міфалогіі з міфалогіямі народаў-суседзяў.



1. Паходжанне і склад міру

Агонь для нашых продкаў - мужчынская аснова міру. Ён можа быць розным: нябесным, падземным, жывым, зямным. Вада - жаночая аснова. Яна таксама бывае некалькіх выглядаў: нябесная, зямная, падземная, жывая і мёртвая. З гэтых двух першаэлементаў была створаная Зямля. А адбылося гэта так.

Калісьці ўвесь мір складаўся з святла і мёртвай вады, пасярод якой знаходзіўся камень. Аднойчы бог Пярун угневаўся і давай кідаць стрэлы ў камень. Адна страла патрапіла ў мэту і высякла тры іскры: белую, жоўтую і чырвоную. Іскры зваліліся ў ваду і ўскаламуцілі яе. Святло стала шэрым, як быццам неба зацягнулася хмарамі. Праз некаторы час стала відаць, што сярод вады з'явілася зямля. Затым паўстала жыццё: лясы, трава, звяры, рыбы і - чалавек.

Стваральнікамі міру былі Белбог - старэйшы бог неба, увасабленне дабра, светлага пачатку, і Чарнабог - бог цемры. Увесь мір старажытныя беларусы дзялілі на тры часткі: верхнюю, сярэднюю, ніжнюю. Верхняя - Неба - месца знаходжання галоўных богаў - богаў святла, дабра. Сярэдняя частка - Зямля, тут жывуць зямныя багі, мноства добрых і злых духаў, людзі, жывёлы, растуць дзівосныя расліны. Ніжняя частка - Падземны мір - месца пасялення падземных богаў і духаў, у большасці сваёй ліхіх, якія увасабляюць цемру, зло, холад.

Усе тры міры злучаны паміж сабой сусветным дрэвам. У беларусаў гэта Дуб. Карані Дуба сыходзяць у Падземны мір, ствол знаходзіцца ў сярэднім, а крона дасягае Неба. Месца, дзе расце Дуб, з'яўляецца цэнтрам міру. Знаходзіцца гэты цэнтр дзесьці далёка, але дарога да яго добра вядомая. З хаты ў двор, са двара ў поле. Праз поле, раку, праз лес і горы, да сіняга мора. Сярод сіняга мора - востраў. На ім камень. На тым камені расце Дуб. Вось тут і знаходзіцца цэнтр міру.

Сусветнае дрэва не толькі змацоўвае і падтрымлівае тры часткі міры, па яго галінам героі могуць патрапіць на Неба, а праз дупло спусціцца ў Падземны мір.

Жыве ў цэнтры міру Князь змей. Змяіны князь мае жонку, дзяцей і шмат змей-служкаў. Беларусы лічылі, што сам Князь змей добры і добра ставіцца да людзей. Але яго падпарадкаваныя - злыя і нясуць шкоду як людзям, так і сямейнікам жывёлам. Людзі праз змовы звярталіся да Князя з просьбамі: дапамагчы хворым жывёлам або чалавеку, супакоіць сваіх змей, каб не джалілі людзей і жывёл..

Дзесьці там, за морам, недалёка ад цэнтра міру ёсць Вырай - прастора, куды адлятаюць душы памерлых людзей. Але не кожная душа пападае ў Вырай, а толькі тая, якую адзначаць багі Неба. Там душы людскія працягваюць жыць, не ведаючы пакут і гора. Вырай - краіна вечнага святла і цеплыні, выдатных садоў і жывёл. Людзі пры жыцці туды трапіць не могуць. У гэтым жыцці Вырай даступны толькі птушкам і змеям. Птушыныя ляцяць туды на зіму, а ўлетку зноў вяртаюцца ў край, дзе жывуць людзі.

Кожная частка сусветнай прасторы абавязкова мае свайго гаспадара, уладара - галоўнага бога. Яму падпарадкоўваюцца меней значныя багі, а ім у сваю чаргу духі, святыя, жывёлы.

Сэнс існавання богаў, духаў- чалавек. За чалавека і валоданне Зямлёй змагаюцца багі святла і цемры, дабра і злы. Багі святла і дабра здольныя знішчыць цёмныя сілы, але не робяць гэтага, каб у людзей захоўваўся страх, інакш яны і богаў бы забыліся.



2. Верхні мір

2.1 Неба

Неба мае сем пластоў. Гэта велізарны купал, зроблены з шкла. Чалавек бачыць толькі першае неба, на якім размяшчаюцца зоркі. Першае неба таксама ўтрымлівае ваду, якую на неба паднімае вясёлка, апусціўшы адзін канец у мора або раку. Вада пападае ў хмары і разносіцца па ўсім свеце, прасейваецца праз аблокі, як праз сіта, і дажджом падае на зямлю. Багі жывуць на сёмым небе.

На першым небе людзі могуць таксама назіраць найпрыгожыя зоркі і сузор'і: Сітка, Паланіца, Вечарніца

Зорак на Небе столькі, колькі на зямлі людзей. Калі нараджаецца чалавек. Бог запальвае на небе зорку, а калі чалавек памірае, яго зорка падае з неба.

2.2 Багі неба

Багі жывуць на сёмым небе ў вялікім палацы. Уладар неба - Сварог. Ён валодае Нябесным агнём, майстэрствам кавальніцтва, якому навучыў людзей. Сварог - бацька Дажджбога.

Дажджбог - бог Сонца. Яго ўяўлялі прыгожым, моцным юнаком. Ён абаронца і настаўнік земляробаў. Беларусы - Дажджбогавы ўнукі. Ён дае ім фізічную сілу, здароўе, майстэрства. Дажджбог захоўвае зямныя ключы: ён замыкае зямлю на зіму і аддае ключы птушкам, якія нясуць іх у Вырай. Увесну птушкі вяртаюць ключы, і Дажджбог адмыкае зямлю.

Макаш - багіня часу і лёсу людзей. Заступніца жанчын і жаночых рамёстваў: ткацтва, прадзення, вышывання, якімі і сама багіня валодае ў дасканаласці.

Стрыбог - бог вятроў.

Ярыла - малады прыгожы юнак, раз'яжджае на белым каню і ў белым плашчы; на галаве ў яго вянок, у руках каласы, ногі босыя. Ярыла - бог вясновай пладавітасці і кахання. Па загадзе маці ён адчыняе вароты неба і на белым каню прыязджае на зямлю, а з яго прыходам пачынаецца сапраўдная вясна. У гэты дзень выпускаюць скаціну ў поле. А у наступныя дні, да канца красавіка, беларусы водзяць карагоды, спяваюць песні. Ярыла - заступнік пачуццёвага кахання. Збіраліся ў карагоды ўсе жыхары паселішча, у ўсіх удзельнікаў - вянкі са свежых кветак. На свята шанавання Ярылы адбываліся крадзежы жонак.

Пярун - бог неба, сын Белбога. Прыгожы, чарнавалосы мужчына, з доўгай залатой барадой. Яму падпарадкоўваюцца нябесныя багі і духі дабра. Ён ездзіць па небе на грымотных жоранах, якія нясуць Гарцукі - парфума, падуладныя Пяруну. Раз'яжджае Пярун з агністым лукам - Вясёлкай, з якога пускае стрэлы-маланкі. Пярун заўсёды ваюе са служкамі Чарнабога, наганяючы іх у небе і на зямлі. Чарнабог наганяе хмары, каб захіліць Сонца, сабраць у іх напой жыцця - ваду. Калі страла Пяруна пападае ў зямлю, то можа завязнуць ў ёй. Таму, хто знойдзе Перунову стралу і прынясе ў хату, няма чаго баяцца гнева бога: у гэтую хату маланка ніколі не стукне. Пярун - уладар нябеснага агню. Ён быў справядлівым суддзём для людзей. Да яго яны звярталіся з просьбай пакараць крыўдніка: "Каб цябе Пярун забіў". У той жа час Пярун можа гневацца і на людзей, калі яны робяць ліхія справы. Тады ён б'е ў скалы, разбівае іх і выпускае на зямлю агонь. Душа чалавека, забітага Пяруном, адразу пападае ў Вырай. Час панавання Пяруна ад вясны да восені, узімку ён засынае. Пярун любіць людзей, ахоўвае іх ад злых духаў.

Удзельнікам бітваў беларусаў з ворагамі быў Кара - бог вайны і бязлітаснага знішчэння ворагаў.

Жонка Пяруна - Цётка - багіня лета, якая апекавала ўраджайнасць сялянскіх палёў, увасабляла дабрабыт і шчодрасць. Цётка - жанчына сталога ўзросту.

Лада - бажаство, якое падтрымлівае лад, парадак у сям'і. Багіня кахання, прыгажосці і ўрадлівасці. У яе ёсць дачка Л...