Адольф Гітлер - гістарычная асоба

Фігура Гітлера, якая аб'яднала гэтак многія тэндэнцыі часу. Сучасная місія рэйха. Парадокс з'явы Гітлера: абарона пачуцці парадку і аўтарытэту перад тварам ўзыходзячай эпохі дэмакратыі эмансіпацыяй і распадам нацыянальнай і расавай ідэнтычнасці.
Краткое сожержание материала:

Размещено на

Адольф Гітлер

Неяк адзін чалавек мне сказаў: «Паслухайце, калі вы гэта зробіце, то тады праз шэсць тыдняў Германія загіне». Я кажу: «Што вы маеце на ўвазе?» - «Тады Германія разваліцца». Я кажу: «Што вы маеце на ўвазе?» - «Тады Германіі канец». Я адказаў: «Нямецкі народ у былыя часы вытрымаў вайны з рымлянамі. Нямецкі народ вытрымаў перасяленне народаў. Пасля нямецкі народ вытрымаў вялікія вайны ранняга і позняга Сярэднявечча. Нямецкі народ вытрымаў затым рэлігійныя вайны Новага часу. Нямецкі народ вытрымаў потым Трыццацігадовую вайну. Пасля нямецкі народ вытрымаў напалеонаўскія вайны, вызваленчыя вайны, ён вытрымаў нават сусветную вайну, нават рэвалюцыю - і мяне ён таксама вытрымае!»

Амаль без пераходу, нібы адно імгненне змяніла іншае, са смерцю Гітлера і капітуляцыяй знік і нацыянал-сацыялізм, як быццам ён быў усяго толькі рухам, станам ап'янення і катастрофай, якую ён жа і спарадзіў. Не выпадкова ў паведамленнях вясны 1945 нярэдка фігуруюць выразы аб раптам знік «чарах», пра распушчаным «прывідзе»: такога роду формулы, узятыя з сферы магічнага, наглядна характарызавалі як на здзіўленне ірэальным характар рэжыму, так і раптоўную прыроду яго канца. Спецыялісты гітлераўскай прапаганды нястомна паўтаралі аб альпійскіх цьвярдынях, рэдута супраціву, а таксама пра шматлікія падраздзяленнях Вервольф-» пярэваратняў» і прадказвалі працяг вайны і пасля яе заканчэння - усё гэта апынулася блефам. Яшчэ раз высветлілася, наколькі ж нацыянал-сацыялізм - ды і фашызм наогул - у сваёй сутнасці залежаў ад праўзыходнай сілы, амбітнасці, трыумфу, і якім непадрыхтаваным быў ён, у сутнасці, да моманту паразы. Нездарма ж паказвалася на тое, што Германія была адзінай пераможанай краінай, не спарадзіла ніякага руху Супраціву.

Гэта адсутнасць трываласці не ў апошнюю чаргу наглядна прасочваецца і на паводзінах вядучых дзеючых асоб і функцыянераў рэжыму. Перш за ўсё ход Нюрнбергскага працэсу, а таксама наступных судовых разглядаў прадэманстраваў, за вельмі нешматлікімі выключэннямі, відавочныя намаганні ідэалагічна дыстанцыявацца ад таго, што адбывалася, а злачынныя дзеі пераменшыць або аспрэчыць, каб у канчатковым рахунку ўсё - гвалт, вайна, генацыд - набыло характар нейкага страшнага і дурнога непаразуменні. Усё гэта спрыяла стварэнню ўражанні, быццам нацыянал-сацыялізм зусім не быў з'явай, якія ахопліваюць цэлую эпоху, а з'явіўся спараджэннем смагі ўлады ў аднаго канкрэтнага чалавека, а таксама комплексу пачуццяў зайздрасці і нянавісці ў аднаго клапатлівага, які прагне заваёў народа, бо калі б нацыянал-сацыялізм меў глыбокія карані ў сваім часе і быў адным з абавязковых рухаў гэтага, то ваеннае паражэнне не змагло б ліквідаваць і так крута адціснуць яго ў забыцці.

А бо ён усяго толькі за нейкія 12 гадоў надаў свеце новае аблічча, і відавочна, што гэтак магутныя працэсы наўрад ці могуць быць дастатковым чынам растлумачаны капрызам дарвацца да ўлады адзіночкі. Бо толькі калі гэты адзіночка з'яўляецца фігурай, інтэгруючай разнастайнейшыя эмоцыі, страхі або інтарэсы, калі цягнуць яго наперад магутныя, якія прыходзяць з далёкіх далечынь энергіі, становяцца магчымымі падобныя падзеі. У такім святле яшчэ раз вымалёўваецца ролю і значэнне Гітлера ў адносінах да навакольных яго сілах: існаваў гіганцкі, неўпарадкаванай патэнцыял агрэсіўнасці, страху, самааддачы і эгаізму, які ляжаў у спакоі і тых, каму толькі ў тым, каб нейкае ўладнае з'ява абудзіла, сфакусаваныя і выкарыстала яго; гэтай з'яве быў абавязаны той патэнцыял сваёй ударнай сілай, з ім святкаваў ён свае каласальныя перамогі, але з ім жа разам ён і паваліўся.

Аднак Гітлер быў не толькі фігурай, якая аб'яднала гэтак многія тэндэнцыі часу; ў яшчэ большай ступені ён і сам надаваў падзеям іх кірунак, маштабы і радыкальна. Спрыяла яму пры гэтым тое, што яго думкі не былі абцяжараныя якімі-небудзь папярэднімі ўмовамі і што літаральна ўсё - антаганізмы праціўнікаў, партнёраў па саюзе, нацыі, ідэі - ён гэтак жа стрымана, як і маніякальна падпарадкоўваў сваім жахлівым мэтам. Яго экстрэмізм адпавядаў той унутранай дыстанцыі, якія ён захоўваў у адносінах да ўсіх сілах. Шмат што кажа за тое, што ён - насуперак яго адносіцца яшчэ да юнацкіх гадоў прэтэнзіі, - так ніколі і не асэнсаваў, што ёсць гісторыя; ён бачыў у ёй свайго роду насцеж адкрыты для славалюбаў храм славы. Сэнсу ж і правасці зробленага ён не ўсведамляў цалкам. І менавіта такім чынам, з абстрагаваным бесклапотнасцю, ішоў ён на ажыццяўленне сваіх задум. У той час як іншыя дзяржаўныя дзеячы ўлічвалі рэальнасць існуючага суадносін сіл, ён адштурхваўся ад чыстага месцы: сапраўды гэтак жа, як пачаў ён без аглядкі на існае праектаваць новы мегаполіс Берлін, планавалася ім і поўная перабудова Еўропы і ўсяго свету; не толькі ён сам прыйшоў з ніадкуль - з ніадкуль ішлі і яго думкі. Не звяртаючы ўвагі на мяжы на геаграфічнай карце Еўропы, замацаваўшыся ў выніку войнаў і змены суадносін сіл, ён перарабіў гэтую карту на свой лад, разбурыў дзяржавы і дапамог падняцца новым сілам, выклікаў рэвалюцыі і паклаў канец стагоддзя каланіялізму, у канчатковым выніку ён гіганцкім чынам пашырыў эмпірычны гарызонт чалавецтва.

Дамінуючым сярод тых матываў, у якіх ён змыкаўся з моцным цягам духу часу, было нязменнае пачуццё пагрозы: страх перад асобай працэсу знішчэння, ахвярай якога былі на працягу стагоддзяў многія дзяржавы і народы, але які толькі зараз, на гэтым скрыжаванні ўсёй гісторыі. развіў універсальную, пагрозлівую ўсяму чалавецтву моц.

Ідэя выратавання была для яго непарыўна звязана з самасцвярджэннем Еўропы.побач з якой не існавала ніякай іншай частцы святла, ніякай іншай калі-небудзь значнай культуры, усе іншыя кантыненты былі толькі геаграфічнымі паняццямі прасторай для рабаўладання і эксплуатацыі - пустымі плоскасцямі. Ды і сам выступ Гітлера было адначасова і апошнім гіпербалізаваць выразам еўрапейскага дамаганні заставацца гаспадаром уласнай, а тым самым і ўсёй гісторыі наогул. У яго карціне свету Еўропа, у канчатковым рахунку, гуляла тую ж ролю, што і нямецкі дух у свядомасці пары яго маладосці: гэта была якая знаходзілася пад пагрозай, ужо амаль страчаная вышэйшая каштоўнасць.

І хоць сам ён быў фігурай дэмакратычнага стагоддзя, ён увасабляў сабой толькі яго антилиберальный варыянт, характарызавальны спалучэннем маніпуляцыі галасамі шляхам плебісцытам і харызмы правадыра. Адным з вечных горкіх урокаў лістападаўскай рэвалюцыі 1918 было ўсведамленне таго, што існуе няясная ўзаемасувязь паміж дэмакратыяй і анархіяй, што хаатычныя стану і з'яўляюцца уласным, непадробнай выразам сапраўднага народаўладдзя, а волю - яго законам. Адсюль няцяжка патлумачыць ўзыходжанне Гітлера і як апошнюю адчайную спробу ўтрымаць старую Еўропу ва ўмовах звыклага велічы. Да парадоксаў з'явы Гітлера адносіцца тое, што ён з дапамогай краху спрабаваў абараніць пачуцці парадку і аўтарытэту перад тварам ўзыходзячай эпохі дэмакратыі з яе правамі вырашальнага голасу для мас, эмансіпацыяй і распадам нацыянальнай і расавай ідэнтычнасці. Але ён выказаў таксама і доўга копившийся пратэст супраць пагарджанага эгаізму буйнога капіталу, супраць коррумпирующей мешаніны буржуазнай ідэалогіяй і матэрыяльнага цікавасці.

Не складае працы, пашырыўшы гэтыя прадстаўлення да глабальнага ўзроўню, распазнаць у іх сітуацыю ранняга этапу здабыцця фашызмам сваіх прыхільнікаў: гэта тыя масы сярэдняга саслоўя, якія - на фоне агульных панічных настрояў - бачылі сябе ў павольных задушлівых іх абдымках, з аднаго боку, прафсаюзаў, а з другога - універсальных магазінаў, у абдымках камуністаў і ананімных канцэрнаў. І, нарэшце, з'ява Гітлера можна разумець і як спробу зацвярджэння свайго роду трэцяй пазіцыі - паміж абедзвюма панавальнымі сіламі эпохі, паміж левымі і правымі. Гэта і надало яго выступлення той двухаблічны характар, які не ахопліваецца усімі азначэннямі, такімі як «кансерватыўны», «рэакцыйны», «капіталістычны» або «дробнабуржуазных». Знаходзячыся паміж усімі пазіцыямі, ён у той жа час удзельнічаў у іх ва ўсіх і ўзурпаваў іх істотных элементы, звядучы іх да ўласнага, непараўнальным феномену. З яго прыходам да ўлады прыйшоў канец і проціборства за Германію, пачатак якому быў пакладзены пасля першай сусветнай вайны Вільсанам і Леніным, калі адзін спрабаваў прыцягнуць яе на бок парламенцкай дэмакратыі, а другі - на бок справы сусветнай рэвалюцыі; толькі 12 гадоў праз гэта проціборства аднавілася і завяршылася нядаўнім аб'яднаннем падзеленай краіны.

Хоць трэцяя пазіцыя, да якой імкнуўся Гітлер, і павінна была захапіць ўвесь кантынент, але яе энергетычным ядром павінна была быць Германія: сучасная місія рэйха заключалася ў тым, каб даць стомленай Еўропе новыя стымулы і выкарыстоўваць яе як рэзервуар сіл для сусветнага панавання Германіі. Гітлер ірваўся нагнаць упушчанае на імперыялістычнай стадыі нямецкага развіцця і выйграць галоўны з магчымых прызоў - гарантаванае гіганцкай экспансіяй ўлады на Усходзе панаванне над Еўропай, а дзякуючы гэтаму - над усім светам. Ён зыходзіў з таго, што падзелены зямны шар неўзабаве ўжо не дасць магчымасці заваяваць якую-небудзь імперыю, а паколькі ён заўсёды думаў катэгарычным альтэрнатывамі, то яму ўяўлялася, што доля Германіі - альбо стаць сусветнай дзяржавай, альбо жа «завяршыць існаванне… як другая Галандыя і як другая Швейцарыя», а можа быць, нават і» зьнікнуць з твару зямлі або стаць народам - рабом, якія абслугоўваюць іншых «. Тое меркаванне, што яго задума да безнадзейнага мяжы перанапружваць сілы і магчымасці краіны, ніяк не магло калі-небудзь сур'ёзна патурбаваць яго, бо ён лічыў, што задача тут заключаецца ў першую чаргу ў тым, каб «прымусіць вагаец...